Taşeli coğrafyasının tarihi

Taşeli kuzeyde Konya Ikonium ile Karaman Laranda; güneyde Alanya, Gazipaşa, Anamur (Anemurium) , Gülnar, Bozyazı, Aydıncık; doğuda Silifke (Seleukeia) ile Mut (Klaudiopolis) ilçelerinin batısından Alanya burnuna kadar yer alan “Orta Toroslar’a” verilen addır. Taşeli’nin merkezinde Karaman ilinin Sarıveliler, Ermenek (Germanikopolis) ve Başyayla ilçeleri bulunmaktadır.

Yüksek ve dağlık olan bu bölge Antik Çağ’da “Dağlık Kilikya” olarak isimlendirilmiş olup günümüzde Taşeli adını almıştır. Akdeniz iklimi görünen platoda, dağlık topografyasından ötürü nüfus azdır. Buna rağmen, Taşeli Platosu, güzergâhları bakımından antik dönemlerde büyük bir öneme sahip olmuştur. Günümüzde ise Taşeli Bölgesi İç Anadolu bölgesini Sarıveliler üzerinden Akdeniz’e bağlayan bir geçit olarak oldukça önem kazanmıştır.

Bölgeye adını veren “Taşeli” kavramı, yörenin olağan dışı taşlık yapısına ve farklı şekillerde oluşmuş arazilerine dayanmaktadır. Yöreye ilkçağda, Eski Yunancada “Taşlık Kilikia” ya da “Dağlık Kilikia” anlamına gelen “Kilikia Trakheia” dendiği bilinmektedir. Diğer bir rivayete göre ise yöre önceden Mersin ilinin karşıtı anlamında “Dışel” olarak isimlendirilmiş ve bu isim zamanla Taşeli’ye dönüşmüştür.

Batı Toroslar ile Orta Toroslar’ı birbirinden ayıran ve yüksekliği 1500-2000 metre arasında değişen Taşeli Platosu araziye rastgele serpiştirilmiş izlenimi uyandıran küçük köyleri, bölgenin tarihsel dokusuna ışık tutan antik kentleri ile Taşeli Bölgesi, günümüze kadar birçok kültüre ev sahipliği yapmıştır.

Bölge Türklerin ilk Anadolu’ya gelmesinden itibaren önemli olduğu anlaşılmıştır. Bölgeye seferler yapılıp Türkmen aşiretler yerleşmeye başlamıştır. Özellikle Selçuklular ve Karamanoğullarının yerleşme, barınma ve korunma alanları olmuştur. Bu nedenle bölge Karamanoğulları Bölgesi ya da Batılılar tarafından Karamania olarak anılmıştır.

Bölgede çeşitli zamanlarda farklı medeniyetler hüküm sürse de, üç ilçede birden Karamanoğlu Beyliği kültürünün hâkim olduğu açıkça görülmektedir. Karamanoğlu Mehmet Bey'in mezarının Ermenek ilçesine bağlı 500 nüfuslu bir Türkmen köyü olan Balkusan köyünde bulunuyor olması, bölgede Karamanoğlu Beyliği kültürünün hâkimiyet kaynağının göstergesidir.

Aşağıdaki şekilde Taşeli Bölgesinin (Ermenek, Sarıveliler; Başyayla) haritası üzerinden bölgenin konumu belirtilmektedir.

Taşeli’nin merkezinde bulunan (3) ilçe Ermenek, Sarıveliler, Başyayla bir birine mesafe olarak yakın olmakla birlikte bölgenin bazı köyleri radikal muhafazakâr yapılarını koruyarak Karamanoğlu beyliğinin kültürel izlerini taşımaktadır.

Şekil No.1. Taşeli Bölgesi (Türkiye Fiziki Haritası, 2021).

Bölgenin 2. Büyük ilçesi konumundaki Sarıveliler ilçe merkezi; Karamanoğlu kültürünün günümüze kadar taşınmasına öncülük etmiştir. Bölgede halen giyim kuşam, örf adetler, tarımsal faaliyetlerin şekli ve yaşam tarzı olarak açıkça Karamanoğlu kültürü görülmektedir. Bu kültürün mirasını kadınların sahiplenerek kuşaklara aktardığı gözlenmektedir.

Sarıveliler ve Başyayla İlçelerinde yeraltı zenginlik kaynağı ve fabrika niteliğinde işletme bulunmadığı için iki ilçenin de ekonomik kaynakları genellikle tarım ve hayvancılık alanlarında yapılmaktadır. İlçede tarım ve hayvancılık faaliyetleri 1990 yıllarına kadar daha çok geleneksel yöntemlerle yapılagelmiştir.

Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin gelir getirici endüstriyel faaliyet olarak gelişmeye başlaması 1990'lı yıllardan sonrasına denk düşmektedir. Çünkü bu tarihlerden sonra Sarıveliler ve Başyayla’nın ilçe statüsü kazanmasıyla birlikte ulaşım imkânları, ticari faaliyetler gelişmeye başlamıştır.

Bununla birlikte Sarıveliler’in Göktepe Beldesi ile Ermenek’in kazancı beldesi ve çevre köyleri, bölgenin muhafazakâr ve kültürel yapısından tamamen soyutlanarak sos yo- ekonomik ve siyasi kültür açısından farklı bir kutup oluşturmuştur. Benzer bir kutuplaşma Başyayla da görünmemektedir.