Fruktoz ve sağlık üzerine etkileri

Fruktoz meyve ve balda bulunan doğal bir şeker olup en büyük kaynakları besinlere eklenen sükroz ve yüksek fruktozlu mısır şurubudur. Geçmişte fruktoz alımı daha çok meyve ve bal gibi doğal kaynaklardan sağlanmakta iken son 30 yılda birçok besine eklenen şekerlerle birlikte günlük fruktoz alımı önemli miktarda artmıştır.

Son çalışmalar fruktoz alımındaki artışın obezite ve tip 2 diyabetteki artışa paralel olduğunu göstermektedir. Bunun dışında aşırı fruktoz alımının hipertansiyon, hiperlipidemi, nonalkolik karaciğer yağlanması, gut vb. hastalıklarla ilişkili olabileceği bildirilmektedir. Ancak fruktozun bazı hastalıklarla ilişkisi üzerinde son dönemde çok fazla durulsa da tüm fruktoz kaynaklarının aynı etkiye sahip olmadığı göz önünde bulundurulmalıdır.

Fruktozun insülin direncine, trigliserid düzeyinde artışa, abdominal obeziteye, artmış kan basıncına, inflamasyona, oksidatif strese, endotelyal disfonksiyona, mikrovasküler hastalıklara, hiperürisemiye, glomerüler hipertansiyon ve böbrek hasarına, yağlı karaciğere neden olabilmektedir.

Fruktoz düşük miktarlarda ve doğal kaynaklardan alındığında olumsuz sağlık etkileri oluşturmayabilir. Ancak eklenmiş fruktozun oluşturabileceği olası olumsuz etkiler dolayısıyla yüksek fruktozlu mısır şurubu içeren besinlerin mümkün olduğunca az tüketilmesinde fayda vardır. Son öneriler göz önünde bulundurularak eklenmiş şekerden gelen enerjinin günlük diyetle alınan enerjinin en fazla %10’unu karşılamasına dikkat edilmeli hatta bu oranının %5’in altına çekilmesinde yarar vardır. Fruktozun olumsuz etkilerinin daha çok eklenmiş fruktozdan kaynaklandığı göz önünde bulundurularak bireylerin de etiket okuma alışkanlığı kazanması teşvik edilmelidir.

Ancak bazı besinlerin etiketlerinde fruktoz miktarının net olarak verilmemesi bireylerin aldığı net fruktoz miktarını belirlemeyi güçleştirmektedir. Bunun yanında yüksek fruktoz alımının kanser, özellikle hepatosellüler karsinoma, gelişiminden kısmen sorumlu olabileceği düşünülmektedir.  Özefagus, pankreas, kolorektal, endometriyal, meme ve böbrek kanseri ile vücut ağırlığındaki artış ile ilişkilidir.

Kadınlarda fruktozdan zengin içecekler ve fruktoz ile gut insidansı riskinin araştırıldığı bir çalışmada fruktozdan zengin içeceklerin gut riskini artırdığı sonucuna varılmıştır.

Fruktozun sükroza benzer bir tadının oluşu ve diğer karbonhidratlara göre postprandiyal plazma glikozunda daha az artışa sebep olması nedeniyle diyabetik diyetler için iyi bir tatlandırıcı olacağı düşünülmekte idi. Ancak son dönemde fruktozun diyabetli bireylerde olumsuz etkilerinin olabileceği vurgulanmaktadır. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği kılavuzunda fruktoz ile ilgili olarak ‘fruktoz içeren tatlandırıcılar fazla miktarda kullanıldığında hipertrigliseridemiye neden olabilir’ ibaresi yer almaktadır. 

Kaynakça:
1. Park YK, Yetley EA. Intakes and food sources of fructose in the United States. Am J Clin Nutr 1993;58(5 Suppl):737S-47S. 
2. Schulze MB, Manson JE, Ludwig DS, Colditz GA, Stampfer MJ, Willett WC, Hu FB. Sugar-sweetened beverages, weight gain, and incidence of type 2 diabetes in young and middle-aged women. JAMA 2004;292(8):27-34.