Melik Berkyaruk kimdir, Uyanış Selçuklu Emir Berkyaruk
Melik Beryaruk'un tam adı kayıtlarda Ebu Muzaffer Rukneddin Berkyaruk bin Melikşah olarak geçiyor. Doğum tarihi 1080, ölüm tarihi ise 1104'tür. Büyük Selçuklu Devleti sultanı Melikşah'ın oğlu ve Melikşah'ın vefatından sonraki dönemde (1092-1104 yılları) devletin hükümdarıdır.
Editör: Karamanca
21 Aralık 2020 - 18:29 - Güncelleme: 08 Ocak 2021 - 21:08
Berkyaruk, 17 Ocak 1093'te İsfahan’ı kuşattı. Kuşatma altında zor durumda kalan Terken Hâtun, yüklü bir para vererek antlaşma teklifinde bulundu. Berkyaruk bu anlaşmayı kabul ederek kuşatmayı kaldırdı. Yapılan anlaşmaya göre, İsfahan ve Fars eyaletleri kendisi ile oğlu Mahmud’a bırakıldı. Berkyaruk ise, Sultan olarak kabul edildi ve diğer eyaletler onun egemenliğine bırakıldı. Terken Hâtun oğlunu tekrar iktidara geçirebilmek amacıyla bu sefer Berkyaruk’un dayısı Azerbaycan Emiri İsmail Bin Yakutî’ye haber gönderip, Berkyaruk'a karşı yanında yer alması için işbirliği teklif etmiştir. İsmail Bin Yakutî’ye de Selçuklu tahtını ele geçirebilmek amacıyla bu teklifi kabul ederek Berkyaruk üzerine harekete geçti. Şubat 1093'te Kerec yöresinde yapılan savaşı Berkyaruk'un ordusu kazandı. Bu galibiyetten sonra Bağdat’a giden Berkyaruk, Halife "Rükneddin" lakabıyla sultan ilan edildi ve 3 Şubat 1094 adına hutbe okundu.
Amcası olan Tutuş Şam ve Halep'te kendi Suriye Selçuklu Devleti sultanlığını ilan etmiş ve Fars bölgesi üzerinde hükümdarlığını iddia etmekteydi. Bu sırada Terken Hâtun, Tutuş’a gönderdiği mektupta devleti birlikte yönetmeyi, işbirliği teklif etti. Tutuş bu teklifi kabul ederek İsfahan üzerine yürümeye karar verdi. Ekim 1094'te Tutuş ile yaptığı savaşı kaybeden Berkyaruk, İsfahan'a sığınmak zorunda kaldı. Burada I. Mahmud'un emirleri tarafından esir edilen Berkyaruk, I. Mahmud'un ani ölümüyle onun Emirleri'nin desteğini aldı.
Berkyaruk ile Tutuş arasında 26 Şubat 1095'te Rey yakınlarında yapılan bir muharebe sonunda Tutuş savaşı kaybetti ve bu muharebe de öldü. Fakat Tutuş’un ölümünden sonra küçük oğlu Dukak Şam’da sultanlığını ilan etti. Diğer taraftan Tutuş'un büyük oğlu Rıdvan ise Halep'i eline geçirerek kendini orada sultan ilan etti. Böylece Berkyaruk döneminde Suriye'de Halep Melikliği ve Şam Melikliği kuruldu.
Anadolu'da ise I. Kılıç Arslan, babası Kutalmışoğlu Süleyman Şah Melik Tutuş'a "Ayn Şeylem Savaşı"'nda yenilmesinden sonra Melikşah tarafından İsfahan'a gönderilmiş ve orada rehine bulunmaktayken, Melikşah'ın ölümünden sonra Anadolu'ya dönüp Büyük Selçuklu Devleti'nden bağımsız olan Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı olmuştu.
Berkyaruk'un saltanat döneminde böylece "Büyük Selçuklu Devleti" asgari üç devlete ayrılmış oldu:
1- Berkyaruk ve ona bağlı kardeşleri: 1194'e kadar İsfahan'da I. Mahmud ile Horasan'da Sencer Sultan.
2 - 1095'e kadar Tutuş hükümdarlığı altında ve sonra Dukak hükümdarlığı altında Şam Selçuklu Melikliği ve Rıdvan hükümdarlığı altında Halep Selçuklu Melikliği.
3 - I. Kılıç Arslan hükümdarlığı altında Anadolu Selçuklu Devleti.
Berkyaruk, ülkede birliği sağlamak amacıyla amcaları ve çeşitli emirlerle mücadelelerini sürdürmüş ve 1097'de topraklarında yeniden hakimiyet kurmayı başarmıştır. Mücadelesi sonunda kardeşleri Muhammed Tapar ve Sencer, Azerbaycan Meliki Mevdûd b. İsmâil, Tutuş’un oğulları Halep Meliki Rıdvan, Şam Meliki Dukak, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıçarslan ve Kirman Selçuklu Meliki Turan Şah onu Büyük Selçuklu sultanı olarak tanıyarak itaat ettiler. Ancak kardeşi Gence Melik'i Muhammed Tapar, 1099 yılında ağabeyine karşı isyan ederek kendi sultanlığını ilan etti. uzun yıllar süren savaşlarla bir sonuç elde edilememesi üzerine 1104 yılında antlaşma sağlandı. Bu antlaşma hükümlerince; Cibâl, Fars, İsfahan, Rey, Hemedan, Hûzistan ve Bağdat Berkyaruk idaresinde kalmış olup, Azerbaycan, Diyarbekir, el-Cezîre, Musul, Suriye ve Hille Emîri Sadaka’nın hâkimiyetindeki topraklar Muhammed Tapar’ın egemenliğine bırakılmıştır.
Berkyaruk, 22 Aralık 1104'te verem'den öldü. Berkyaruk'un sağ iken varisi olarak oğlu II. Melikşah ordusuna gösterip onlardan oğluna biat etme yemini almıştı. Ama yetişkin olmayan II. Melikşah tahta geçirildi ise Büyük Selçuklu Devleti içinde Irak ve Fars'ı idaresi altında bulunduran amcası Muhammed Tapar ve oğlu II. Mahmud ile Horasan ve Maveraünnehir'de idaresi bulunan diğer amcası Sencer Sultan gerçek iktidar oldular.
Melik Berkyaruk'un annesi Zübeyde Hatun
(d. (?) - ö. 1099, Rey), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Sultanı Melikşah'ın eşi, Berkyaruk'un annesi.
Babası Çağrı Bey'in oğlu Emir Yakuti'dir. Sultan Melikşah ile evlendi. Kocası Melikşah üzerinde etkiliydi. 1081 yılında Berkyaruk'u dünyaya getirdi. Oğlu Berkyaruk Selçuklu Sultanı olunca bir süre sonra kayınbiraderi Tacüddevle Tutuş isyan etti. Berkyaruk'un isyanı bastırıp amcasını öldürmesi üzerine annesini yanına getirmek istedi ancak veziri Müeyyidülmülk buna karşı çıktı. Zübeyde Hatun, Müeyyidülmülk'ün karşı çıktığını öğrenince Fahrülmülk'ün de kışkırtmalarıyla vezire kin beslemeye başladı. Bu durum neticesinde Müeyyidülmülk azledilerek yerine kardeşi Fahrülmülk vezirliğe getirildi. Vezirlikten azledilen Müeyyidülmülk'ün Zübeyde Hatun'a karşı intikam duyguları kabardı. Müeyyidülmülk'ün teşvikiyle isyan edip sultanlığını ilan Muhammed Tapar Müeyyidülmülk'ü vezirliğe getirdi. Muhammed Tapar, Rey şehrine geldiğinde Zübeyde Hatun'da oradaydı. Müeyyidülmülk Zübeyde Hatun'u önce hapsetti ardından da öldürttü
YORUMLAR