Çölyak hastalığı

Çölyak hastalığı diğer adıyla gluten enteropatisi; ince bağırsaklarda villus yapıların bozulmasına neden olan, hasarlar oluşturan ve dolayısıyla besin ögelerinin emilimini engelleyen bir sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasar buğday, çavdar, arpa, gibi tahıllarda bulunan gluten proteinin tüketimi ile tetiklenmektedir. Çölyak hastalığının dünya genelinde görülme sıklığı serolojik test sonuçlarına göre %1,4; biyopsi sonuçlarına göre %0,7 olarak tahmin edilmektedir.

Türkiye’de ise çölyak hastalığı görülme sıklığı %0,3-%1,0 arasında değişmektedir. Çölyak hastalığında diyare, steatore, ağırlık kaybı, abdominal distansiyon, flatulans (şişkinlik), abdominal ağrı gibi gastrointestinal semptomlar ve anormal karaciğer fonksiyon testi, demir eksikliği anemisi, kemik ve deri hastalıkları gibi gastrointestinal olmayan semptomlar görülebilir.

Çölyak hastalığında beslenme tedavisi

Çölyak hastalığının tedavisi glutensiz diyettir. Buğday, arpa, çavdar ve bu tahılların tüm türevlerinin öğün planından çıkarılması ile glutensiz diyet uygulanır. Yulaf, öğütme işlemi sırasında genellikle buğday, arpa veya çavdarla kontamine olmaktadır. Bu nedenle sadece kontamine olmayan yulafın glutensiz diyette kullanılması güvenli olabilir. Glutensiz diyette tüketilebilen tahıllar arasında pirinç, mısır, karabuğday, akdarı, kinoa yer alır.

Glutensiz diyet, çölyak hastalığı olan bireyler için malabsorbsiyonda, beslenme yetersizliklerinde, semptomlarda iyileşme ve komorbiditelerde azalma sağlar. Ancak besin ögesi eksiklikleri, yeterli posa alımının olmaması sonucunda konstipasyon gelişmesi gibi çeşitli riskleri olabilir.

Çölyak ve Mikro Besin Ögeleri

Demir:
Çölyak hastalarında demir eksikliği sıklıkla görülmektedir ve bunu birçok hastada demir eksikliği anemisi izlemektedir. Diyetle yeterli demir alan hastalarda, demir eksikliğinin en yaygın nedenleri, kan kaybı ve proksimal bağırsağın enterositlerinin diyet demirini almamasıdır.

Çölyak hastalığı anormal bir immün yanıta yol açar, bunu ince bağırsak mukozasının kronik inflamasyonuyla bağırsak villuslarının progresif olarak kaybolması izler ve bu durum demir dahil birçok besinin emiliminde bir azalmaya yol açar. Çölyaklıların glutensiz diyete sıkı uyumları ile demir depoları genellikle iyileşir. Et ve et ürünleri (glutensiz olmasına dikkat edilmeli), yumurta, yeşil yapraklı sebzeler gibi demir açısından zengin besinleri tüketmek yararlı olacaktır.

Kalsiyum:
Çölyaklı çocukların tanıda %17,6’sında, tedavide %3,6'sında kalsiyum eksikliği saptanmıştır.  Çölyaklı yetişkinlerin ise tanıda yaklaşık %41'inde kalsiyum eksikliği olduğu bildirilmiştir. Diyetle alınan kalsiyum miktarının düzenli olarak diyetisyen tarafından değerlendirilmesi önerilir. Kalsiyum düzeyi düşük, kemik mineral yoğunluğu kaybı olan ve diyetle yeterli alım düzeyine ulaşamayanlara kalsiyum takviyesi önerilebilir.

Çinko:
Çinko eksikliği, çölyak tanısında yetişkin hastaların %50'sinden fazlasında ve glutensiz diyet sonrası ise hastaların %0-40'ında tespit edilmiştir. Sağlıklı bireylere kıyasla çölyaklıların serum çinko düzeyleri daha düşük bulunmuştur. Çölyak tanısı döneminde serum çinko düzeyine bakılması ve normal değerlere ulaşana kadar 3 ay sonra çinko düzeyinin tekrar değerlendirilmesi önerilmektedir. Ayrıca sonrasında her 1-2 yılda bir veya semptomlar için serum çinko düzeyine bakılması tavsiye edilmektedir.

Kaynakça:
Al-Toma, A., Volta, U., Auricchio, R., Castillejo, G., Sanders, D. S., Cellier, C., Lundin, K. E. A. (2019). European Society for the Study of Coeliac Disease (ESsCD) guideline for coeliac disease and other gluten-related disorders. United European Gastroenterology Journal, 7(5), 583-613. Bai, J. C., Ciacci, C. (2017). World Gastroenterology Organisation Global Guidelines: Celiac Disease February 2017. Journal of Clinical Gastroenterology, 51 (9), 755-768.